|
|
Digitale munteenheid - Bitcoin - Gebruik - Waarde - Fraude
deviezen
elektronisch betaalmiddel
centrale bank
witwassen van geld
belastingfraude
virtuele munteenheid
Eurosysteem
| 16/4/2013 | Verzending vraag |
| 31/7/2013 | Antwoord |
Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 5-8724
Bitcoin, de digitale munteenheid die volledig onafhankelijk is van overheden of centrale banken, kent een prijsontwikkeling die veel weg heeft van de tulpenhausse in de zeventiende eeuw. Het wordt dan ook dikwijls de nieuwe tulpenmanie genoemd.
De munt was begin 2011 nauwelijks een kwart euro waard maar steeg gestaag tot ruim 35 euro een maand geleden. Begin deze week bereikte de bitcoin een recordniveau van 230 dollar per bitcoin, maar daarna ging het hard omlaag: tot ongeveer 70 dollar per bitcoin vrijdagmorgen, een val van pakweg 70%. De volstrekte anonimiteit van deze virtuele munt maakt deel uit van zijn succes.
Ik had dan ook volgende vragen voor de geachte minister:
1) Kan hij aangeven op welke schaal bitcoins worden gebruikt in ons land wat betreft afnemers en totaalbedrag aan geïnvesteerd geld? Is er een schatting van de waarde van bitcoins in het bezit van landgenoten?
2) Wat is zijn opvatting en de opvatting van de Nationale Bank van België (NBB) over het gebruik en de opkomst van parallelle betaaleenheden in algemene zin?
3) Wordt er toezicht gehouden op en/of opsporing verricht naar het mogelijke gebruik van bitcoins als instrument voor het witwassen van crimineel geld of het oppotten van zwart geld? Zo ja, wie kijkt toe en welke resultaten zijn tot op heden geboekt ? Zo neen, moet hier dan niet dringend werk van worden gemaakt?
4) Werd er in ons land reeds geld van criminele oorsprong of zwart geld aangetroffen dat werd weggestoken in bitcoins? Zo ja, kan hij toelichten betreffende de soorten misdrijven en de bedragen? Zo neen, hoe komt dit en beschikken onze controlediensten over voldoende kennis van het fenomeen?
5) Is hij bereid dit fenomeen internationaal aan te kaarten en zo ja, kan hij concreet toelichten op het vlak van inhoud, partners en timing?
1. Wat de vraag of mijn aandacht reeds is gevestigd op dit fenomeen betreft, wens ik te verduidelijken dat senator Tommelein eerder reeds een vraag over het zelfde onderwerp heeft gesteld waarop mijn voorganger al heeft geantwoord (5-4972).
De Nationale Bank van België (NBB) is op de hoogte van het Bitcoin-systeem en volgt dit op. Gelet op het huidige beperkte economische belang van het Bitcoin-systeem blijft de opvolging door de NBB heden beperkt. Volgende initiatieven werden reeds genomen :
De NBB lag mee aan de basis van een studie betreffende de risico's van "virtueel geld" door de Europese Bank Autoriteit (EBA) begin 2012. Bij deze gelegenheid werden door de NBB de bijzondere risico's van dergelijke betalingssystemen toegelicht, met een focus op de witwasrisico's ;
De Europese Centrale Bank heeft in oktober 2012 een risicostudie gepubliceerd betreffende “virtuele munten”
(http://www.ecb.int/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf).
De belangrijkste conclusies van deze studie zijn dat "virtuele munten" zoals o.a. Bitcoin :
geen bedreiging inhouden voor de prijsstabiliteit en het financieel systeem, gelet op hun beperkte omvang en waarde ;
geen belangrijke risico's inhouden voor hun gebruikers zoals krediet-, liquiditeits- en wettelijke risico's ;
meer vatbaar zijn voor criminele en illegale activiteiten ;
gelet op hun aard en verwachte verdere groei, verder dienen te worden opgevolgd door het Eurosysteem.
Verder heeft de Nationale Bank van België de voorbije maanden overleg gepleegd met de Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI), de Federale Computer Crime Unit (FCCU) en de Directie economische en financiële criminaliteit (CDGEFID) van de Federale Gerechtelijke Politie.
De CFI heeft als nationaal coördinatieorgaan voor de strijd tegen witwassen de recente evolutie in nieuwe betalingssystemen in het algemeen en meer specifiek het bitcoin-systeem ook en zeer aandachtig gevolgd. De aandacht ging daarbij vooral uit naar het onderzoeken van de risico’s op het witwassen van fondsen via dergelijke betalingssystemen.
Op internationaal vlak werd hiervoor samengewerkt met de buitenlandse ‘Financial Intelligence Units’ (FIU’s), tegenhangers van de CFI, en dit zowel op bilaterale wijze als binnen het kader van de ‘Financial Action Task Force’ (FATF), een onafhankelijke intergouvernementele groep opgericht om het financiële stelsel te beschermen tegen het witwassen van geld en de financiering van terrorisme.
Reeds in 2006 publiceerde de FATF een eerste ‘Report on New Payment Methods’ dat een inschatting maakte van het risico op witwassen voor de verschillende betalingssystemen. In 2008 leidde de CFI een werkgroep van de FATF die zich specifiek richtte op betalingssystemen via internet. Op dat moment was de virtuele wereld “Second Life” zeer populair en de werkgroep onderzocht de kwetsbaarheid voor witwassen of de financiering van terrorisme van spel- of andere commerciële websites (‘Money Laundering & Terrorist Financing Vulnerabilities of Commercial Websites and Internet Payment Systems’). In 2010 tenslotte actualiseerde de FATF de eerste studie van 2006 in het rapport ‘Money Laundering using New Payment Methods’ waarin aandacht besteed werd aan voorafbetaalde debetkaarten, betalingen via GSM en betalingssystemen via internet. Naar aanleiding van deze laatste studie onderzocht de CFI eind 2011 de situatie in België op het vlak van nieuwe betalingssystemen. Voor deze analyse werd samengewerkt met een aantal andere Belgische diensten betrokken bij de materie: DJF Ecofin (FCCU en CDGEFID), DJP Terrorisme en Sekten van de Federale Gerechtelijke Politie, NBB.
2. Er bestaat geen lijst van Belgische ondernemingen die Bitcoin gebruiken.
Omdat Bitcoin onder geen enkele vorm van regulering of financieel toezicht valt, heeft de NBB geen rechtstreeks zicht op het gebruik ervan door de burgers. Algemeen worden Bitcoins wereldwijd slechts in zeer beperkte mate als betaalmiddel aanvaard. In België zijn er een handvol handelaars die de media gehaald hebben omdat ze Bitcoin-betalingen accepteren.
De CFI van haar kant heeft geen enkele melding met betrekking tot Bitcoins gekregen. Dit lijkt niet te wijten aan een gebrek aan kennis of waakzaamheid bij de melders, maar eerder aan het feit dat Bitcoin, ondanks alle ruchtbaarheid die aan het systeem gegeven werd in de media, in praktijk slechts een marginaal aandeel uitmaakt van het betalingsverkeer in België. De recente koersval van de waarde van Bitcoins toont de kwetsbaarheid van het systeem aan. Voorlopig bestaan er geen aanwijzingen dat het systeem van Bitcoins op grote schaal gebruikt wordt om geld wit te wassen.
3. Wat betreft de financiële en economisch-monetaire aspecten, kan verwezen worden naar de resultaten van bovenstaande risicostudie uitgevoerd door de Europese Centrale Bank, die concludeert dat “virtuele munten” momenteel geen bedreiging inhouden voor de prijsstabiliteit en het financieel systeem, gelet op hun beperkte omvang en waarde.
De CFI kwam op basis van eigen ervaring en de uitwisseling van informatie met nationale en internationale partnerdiensten tot de conclusie dat nieuwe betalingssystemen een aantal kenmerken hebben die inderdaad aantrekkelijk kunnen zijn voor witwassers en de mogelijkheden van onderzoek door politiediensten en gerecht kunnen beperken: de hoge mate van anonimiteit van de gebruikers, de snelheid en het internationale karakter van de transacties, de fragmentatie bij de aanbieders van de systemen (zowel spelers uit de financiële- als de telecomsector) en onduidelijkheid over het toepasselijke juridisch kader zijn de belangrijkste.
Deze factoren zijn zeker van toepassing op het Bitcoin-systeem, aangezien de mate van anonimiteit bij de transacties volledig kan zijn en de mogelijkheden tot regulering of controle ontbreken. Bitcoin houdt derhalve een reëel risico in op misbruik voor het witwassen van geld. Dit risico heeft vooral betrekking op het zogenaamde tweede witwasstadium, de circulatie van fondsen. Bitcoin laat immers toe om op anonieme wijze geld te transfereren tussen verschillende gebruikers van het systeem en maakt het onmogelijk om het spoor van het geld te volgen.
Anderzijds moeten de risico’s van Bitcoin bij het witwassen van geld ook niet overschat worden. Bitcoins kunnen dan wel gebruikt worden om fondsen vrij te laten circuleren, maar voor de eerste fase - de inbreng - en derde fase van het witwasproces - de investering - moet nog altijd gebruik gemaakt worden van ‘traditionele’ financiële kanalen. Het geld moet immers omgezet worden van reële naar virtuele munt en omgekeerd. Het preventieve anti-witwassysteem, dat gebaseerd is op meldingen van verdachte verrichtingen door financiële instellingen en een aantal niet financiële beroepen, kan dus ook in stelling gebracht worden tegen witwasoperaties via Bitcoin. Het omwisselen van grote bedragen in Bitcoins en de inbreng ervan in de legale economie zouden omwille van de dubieuze reputatie van het online betalingssysteem aanleiding moeten geven tot verhoogde waakzaamheid en detectie. Online betalingssystemen zijn bovendien een vorm van concurrentie voor de klassieke betalingssystemen van de financiële instellingen, zodat deze zeker niet zullen aarzelen om eventueel misbruik van hun rekeningen in dit kader te melden.
4. Rekening houdend met de huidige beperkte omvang van het Bitcoin-systeem lijkt de noodzaak om op korte termijn in te grijpen eerder beperkt. Bovendien is het Bitcoin-systeem, gezien zijn globaal (internationaal) en volledig gedecentraliseerd karakter (niet beheerd door een centrale partij of rechtspersoon), moeilijk te onderwerpen aan enige vorm van regulering en biedt een aanpak op nationaal niveau weinig soelaas.
Nochtans, volgen de CFI en de NBB op de voet de evolutie rond Bitcoin en andere ‘nieuwe’ betalingssystemen in samenwerking met nationale en internationale partners.
Wetgevende initiatieven binnen de EU ten aanzien van de Bitcoin Exchanges (waar Bitcoins kunnen aangeschaft worden en terug kunnen omgezet worden in andere munteenheden zoals de euro of de dollar) vergelijkbaar met de stappen die recent genomen werden in de Verenigde Staten, behoren wel tot de mogelijke acties.